Trong thời đại hiện nay, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng影响 đến cách làm việc của cá nhân và tổ chức. Tuy nhiên, mặc dù AI đã giúp tăng năng suất lao động cá nhân đáng kể, hiệu suất tổ chức vẫn chưa có những chuyển biến đáng kể. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là gì?
Trước hết, cần phải thừa nhận rằng AI đã giúp tăng năng suất lao động cá nhân. Các khảo sát ở Mỹ và Đan Mạch đã chỉ ra rằng người lao động cảm thấy mình làm việc hiệu quả hơn, tiết kiệm được hàng chục phút mỗi ngày, và năng suất lao động tăng gấp 3 lần. Tại Việt Nam, trong những buổi huấn luyện cho các ngân hàng, viễn thông và tập đoàn, chỉ cần vài buổi, nhân viên đã rút ngắn đáng kể thời gian phân tích báo cáo, viết email, thậm chí viết code hay dựng bài thuyết trình PowerPoint bằng prompt đơn giản.
Thế nhưng, tại sao sự hiệu quả này lại không lan sang cấp độ tổ chức? Có thể do “các cơ bắp tổ chức” như văn hoá, quy trình, và mô hình khuyến khích đã teo đi sau bao năm lệ thuộc vào tư vấn và giải pháp đóng gói. Doanh nghiệp quen với việc “mua giải pháp”, chứ không quen tự làm thí nghiệm với tương lai.
Để triển khai AI thành công, cần có sự hỗ trợ từ ba yếu tố quan trọng: Lãnh đạo, Phòng thí nghiệm, và Cộng đồng. Mollick đã gọi ba lực này là ba bánh răng của vòng học tập tổ chức, hay còn gọi là “tam giác thích ứng AI”. Lãnh đạo cần đưa ra định hướng rõ ràng và khuyến khích thử nghiệm. Phòng thí nghiệm giúp thử nghiệm tác nhân AI nội bộ để xử lý các công việc hàng ngày. Cộng đồng nội bộ dám học hỏi và ứng dụng AI vào công việc.
Một số tổ chức đã bắt đầu xây dựng “tam giác thích ứng AI” này. Tại một trường đại học lớn, ban giám hiệu đã đưa ra định hướng rõ ràng: không cấm, không sợ, khuyến khích thử nghiệm. Phòng công nghệ thông tin và Trung tâm Đổi mới sáng tạo đã trở thành Phòng thí nghiệm giúp thử nghiệm tác nhân AI nội bộ để xử lý email sinh viên và tự động hoá phản hồi.
Tuy nhiên, vẫn còn một vấn đề đáng lo ngại. Người lao động đang dùng AI, nhưng ngầm. Họ là những “robot bí mật”. Trong một doanh nghiệp nhà nước, một nhóm kỹ sư viễn thông âm thầm dùng ChatGPT để tạo báo cáo bảo trì máy móc, tăng độ chính xác và tiết kiệm công sức. Nhưng họ không dám nói, vì sợ bị hiểu nhầm là lười biếng hoặc vi phạm quy định về bảo mật.
Để khuyến khích người lao động sử dụng AI một cách công khai và an toàn, lãnh đạo doanh nghiệp cần tạo ra một vùng cho phép (sandbox) để thử nghiệm AI. Hãy công khai rằng việc thử nghiệm AI là hợp pháp, được ghi nhận, và được thưởng. Phần thưởng không nhất thiết là tiền mà có thể là được nghỉ thêm, được thăng chức, được tham gia nhóm thí điểm.
AI không chỉ là công cụ, mà là phép thử sự trung thực, sự cam kết của lãnh đạo và hiệu quả của tổ chức. Để thích ứng với AI, cần có một tầm nhìn xa, một không gian thử nghiệm và một cộng đồng nội bộ dám học hỏi. Chỉ khi có sự thay đổi từ trong nội bộ, tổ chức mới có thể tận dụng được sức mạnh của AI và đạt được hiệu suất cao hơn.
