Thủ đô Hà Nội đang phải đối mặt với thách thức to lớn trong việc kiểm soát ô nhiễm không khí và tình trạng ùn tắc giao thông vốn đã trở nên nghiêm trọng. Với tổng số hơn 8 triệu phương tiện đang lưu hành, trong đó có khoảng 1,1 triệu ô tô và hơn 6,9 triệu xe máy, áp lực lên hạ tầng giao thông đô thị đã đạt đến ngưỡng báo động. Trước tình hình này, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 20 vào ngày 12/7/2024, yêu cầu thành phố Hà Nội thực hiện hàng loạt biện pháp gấp rút nhằm giảm thiểu ô nhiễm không khí, nổi bật là kế hoạch không cho phép xe máy chạy xăng hoạt động trong khu vực Vành đai 1.

Việc thực hiện các biện pháp này được đánh giá là cần thiết nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức. Việc cấm xe máy ở Vành đai 1 hoặc các khu vực nhất định sẽ đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và một lộ trình thực hiện rõ ràng để hạn chế tối đa những tác động tiêu cực đến cuộc sống hàng ngày của người dân và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Hà Nội đã có những nỗ lực đầu tư vào việc phát triển hệ thống vận tải hành khách công cộng và thúc đẩy việc sử dụng xe điện như một giải pháp giảm thiểu ô nhiễm.

Thực tế, việc thay thế 600.000 xe máy trong khu vực Vành đai 1 bằng phương tiện thay thế, với mức giá trung bình khoảng 25 triệu đồng/xe, ước tính sẽ tiêu tốn khoảng 15.000 tỷ đồng. Đây là một bài toán lớn đòi hỏi sự đầu tư và hỗ trợ không nhỏ từ phía chính phủ và các tổ chức quốc tế. Tuy nhiên, nếu được thực hiện đúng cách, việc chuyển đổi sang xe điện cũng mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp sản xuất xe trong nước phát triển và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Một trong những yếu tố quan trọng để đảm bảo sự thành công của quá trình chuyển đổi sang xe điện là chính sách hỗ trợ từ chính phủ. Việc cung cấp các gói tài chính ưu đãi cho người mua, xây dựng tiêu chuẩn và quy trình kiểm định để đảm bảo an toàn cho xe điện, cũng như khuyến khích sử dụng pin Li-ion thay cho pin axit chì là những bước đi quan trọng. Điều này không chỉ giúp kiểm soát chất lượng phương tiện mà còn giảm thiểu rủi ro về an toàn và bảo vệ môi trường.

Ngoài ra, để đạt được mục tiêu giảm thiểu ùn tắc và ô nhiễm, Hà Nội cần phải ưu tiên tối đa nguồn lực cho việc phát triển hệ thống giao thông công cộng. Điều này bao gồm tăng số lượng xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch, tiếp tục mở rộng hệ thống metro, xây dựng các trạm trung chuyển liên thông và áp dụng hệ thống vé số hóa. Với mục tiêu đến năm 2035 sẽ hoàn thành 410 km đường sắt đô thị và nâng lên 616 km vào năm 2045, thành phố cần có kế hoạch tăng tốc đầu tư và triển khai các dự án một cách quyết liệt và hiệu quả.

Quá trình chuyển đổi từ xe chạy xăng sang xe điện không chỉ là một giải pháp cục bộ mà còn là một phần của xu thế toàn cầu nhằm giảm phát thải khí nhà kính và nâng cao chất lượng sống ở đô thị. Tuy nhiên, việc thực hiện các chính sách “xanh” cần được tiếp cận một cách linh hoạt và thực tế, tránh áp đặt và cần có lộ trình rõ ràng cùng với đánh giá tác động kỹ lưỡng. Điều quan trọng hàng đầu là đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra công bằng và không đẩy người dân, đặc biệt là những nhóm yếu thế, vào thế bị động.

Chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện là một giải pháp quan trọng để giảm thiểu ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn như Hà Nội. Theo PGS. TS Hoàng Anh Lê, Trưởng bộ môn Quản lý môi trường, Khoa môi trường, Trường Đại học Khoa học tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội), xe máy là nguồn gây ô nhiễm không khí chính do tiêu thụ nhiều năng lượng và phát thải trực tiếp qua ống xả mà không qua hệ thống xử lý khí thải.

Nghiên cứu cho thấy, ban ngày xe máy là nguồn phát thải chủ yếu, trong khi vào ban đêm, xe tải hạng nặng chiếm ưu thế. Tại Hà Nội, số lượng xe máy ước tính khoảng 6,9 triệu phương tiện, trong đó 95% sử dụng xăng. Việc triển khai lộ trình chuyển đổi xe điện trong vành đai 1 sẽ tác động đến 9 phường, trong đó 6 phường nằm trọn trong vành đai 1. Số liệu thống kê sơ bộ cho thấy, trong vành đai 1 có lượng dân cư ổn định khoảng 600.000 dân, với tổng số xe máy tại chỗ khoảng 450.000 phương tiện.

Theo bà Nguyễn Hoàng Ánh, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ô nhiễm từ các phương tiện giao thông chiếm trên 60% trong báo cáo của Hà Nội về ô nhiễm không khí. Tuy nhiên, nguồn ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông chiếm khoảng 12%, bụi hoạt động giao thông là 23%, một nguồn bụi rất lớn nữa chiếm khoảng 29% là bụi từ hoạt động xây dựng và 17-18% là từ hoạt động đốt.

Để giảm phát thải của phương tiện giao thông đường bộ, nhất là giảm phát thải của xe máy, việc chuyển đổi xe máy chạy xăng sang sử dụng xe điện sẽ giúp giảm đáng kể lượng khí thải, góp phần cải thiện chất lượng không khí tại Hà Nội và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, vấn đề hạ tầng trạm sạc và đơn vị cung cấp điện cần được giải quyết. Bên cạnh đó, cần giải quyết triệt để bài toán về rác thải pin như giảm thiểu việc thải bỏ pin, tái chế và chuyển mục đích sử dụng pin thải.

Ông Nguyễn Đông Phong, Giám đốc Trung tâm Thử nghiệm khí thải xe cơ giới đường bộ, Cục Đăng kiểm Việt Nam, cho rằng việc kiểm soát khí thải xe ô tô tham gia giao thông ở nước ta đã được thực hiện kể từ năm 2006, thì toàn bộ hơn 70 triệu xe máy đang lưu thông tại Việt Nam lại chưa thực hiện việc kiểm soát khí thải, mặc dù quy chuẩn khí thải xe máy đã áp dụng với xe máy mới ra thị trường.

Để thực hiện việc chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện, các chuyên gia cho rằng cần có các chính sách hỗ trợ từ chính phủ, như miễn giảm thuế, phí đăng ký, hoặc hỗ trợ xây dựng hạ tầng trạm sạc. Đồng thời, cần nâng cao nhận thức của người dân về lợi ích của xe điện và tác hại của ô nhiễm không khí, để khuyến khích họ chuyển đổi sang sử dụng xe điện.

Hiện nay, một số hãng xe đã có các sản phẩm xe máy điện và hạ tầng trạm sạc, và một số địa phương cũng đã có các dự án thí điểm về chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm không khí, cần có sự tham gia và hỗ trợ từ tất cả các bên, bao gồm cả chính phủ, doanh nghiệp và người dân.

Một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí khoa học Nature đã làm sáng tỏ nguyên nhân của sự gia tăng đột biến ung thư phổi bí ẩn ở những người chưa từng hút thuốc. Ung thư phổi hiện đang là loại ung thư gây tử vong lớn nhất thế giới và thường khó chẩn đoán, dẫn đến việc nhiều bệnh nhân không thể được cứu chữa khi phát bệnh muộn. Mặc dù hút thuốc lá vẫn là yếu tố nguy cơ lớn nhất gây ung thư phổi, nhưng có đến 1 trong 5 ca tử vong do ung thư phổi mỗi năm là người chưa từng hút thuốc.

Tốc độ gia tăng số ca ung thư phổi ở người không hút thuốc đang diễn ra với tốc độ đáng báo động. Giáo sư Ludmil Alexandrov, chuyên gia về y học tế bào và phân tử tại Đại học California, cho biết xu hướng đáng lo ngại là ngày càng nhiều người chưa từng hút thuốc mắc ung thư phổi, nhưng nguyên nhân vẫn chưa được hiểu rõ. Nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra rằng ô nhiễm không khí có liên quan chặt chẽ với các loại đột biến ADN tương tự như khi hút thuốc.

Tiến sĩ Maria Teresa Landi, nhà dịch tễ học ung thư tại Viện Y tế Quốc gia Mỹ, cho biết đây là một vấn đề toàn cầu cấp bách và đang gia tăng mà các nhà nghiên cứu đang nỗ lực tìm hiểu nguyên nhân. Các nhà nghiên cứu đã phân tích mã di truyền của các khối u phổi được lấy từ 871 người chưa từng hút thuốc ở châu Âu, Bắc Mỹ, châu Phi và châu Á. Kết quả cho thấy cư dân ở khu vực có mức độ ô nhiễm không khí càng cao càng có nhiều đột biến gây ung thư hơn trong các khối u phổi.

Đặc biệt, các hạt bụi mịn có đường kính nhỏ hơn 2,5 micromet (PM2.5) liên quan đến các đột biến gien, bao gồm gien TP53, vốn có liên quan đến việc hút thuốc lá. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã yêu cầu các quốc gia hành động mạnh mẽ hơn để chống lại ô nhiễm, thủ phạm giết chết 7 triệu người mỗi năm trên toàn cầu. Một phân tích tổng hợp gần đây cũng đã phát hiện tiếp xúc với mức độ PM2.5 cao làm tăng nguy cơ ung thư phổi thêm 8% và tử vong do căn bệnh này thêm 11%.

Các chuyên gia hy vọng rằng những phát hiện này sẽ giúp nâng cao nhận thức về nguy cơ ung thư phổi ở những người chưa từng hút thuốc và thúc đẩy các nỗ lực để giảm thiểu ô nhiễm không khí. Đồng thời, việc hiểu rõ hơn về nguyên nhân của ung thư phổi ở người không hút thuốc có thể giúp phát triển các phương pháp phòng ngừa và điều trị hiệu quả hơn.