Hiện tượng AI “ngầm” hay còn gọi là “shadow AI” đang ngày càng trở nên phổ biến trong các doanh nghiệp trên toàn cầu, đặc biệt là trong lĩnh vực ngân hàng và viễn thông. Theo kết quả khảo sát của BCG đối với hơn 10.600 nhân viên tại 11 quốc gia, hơn một nửa (54%) số người được hỏi cho biết họ sẽ sử dụng các công cụ AI ngay cả khi không được phép hoặc không có hỗ trợ chính thức từ công ty.

Nhóm tuổi Gen Z và Millennials là những người “vượt rào” mạnh nhất, với 62% chấp nhận tự dùng AI bên ngoài hệ sinh thái doanh nghiệp, cao hơn 19 điểm phần trăm so với các nhóm tuổi khác. Điều này cho thấy sự sẵn sàng và nhu cầu sử dụng AI trong công việc của các nhân viên trẻ.

Thực trạng này đặt ra những thách thức lớn cho các tổ chức, đặc biệt là về quản lý rủi ro và tuân thủ quy định. Các ngành như ngân hàng và viễn thông dễ bị tổn thương do quản lý dữ liệu nhạy cảm kép, hạ tầng on-premise lạc hậu và chính sách siết chặt quá mức. Việc sử dụng AI không được phê duyệt tăng trưởng 250% chỉ trong năm qua tại các ngành này, làm tăng nguy cơ vi phạm các quy định và lộ lọt dữ liệu.

Về rủi ro pháp lý và tuân thủ, Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân tại Việt Nam đã tạo ra khung pháp lý chặt chẽ. Đặc biệt, việc chuyển dữ liệu cá nhân ra nước ngoài thông qua các công cụ AI không được kiểm soát có thể kích hoạt các điều khoản xử phạt nghiêm khắc nhất của nghị định này.

Các tổ chức cần chuyển từ tư duy “cấm đoán” sang “quản lý thông minh” để kiểm soát rủi ro mà vẫn tận dụng được tiềm năng công nghệ. Điều này đòi hỏi sự kết hợp khéo léo giữa chính sách thông minh, công nghệ phù hợp và văn hóa tổ chức mở.

Một số giải pháp toàn diện có thể được áp dụng để quản lý shadow AI:

1. Khung chính sách “mở nhưng có lan can”: Xây dựng chính sách sử dụng AI chấp nhận được với các nguyên tắc cụ thể.

2. Hạ tầng AI nội bộ tiện lợi: Triển khai giải pháp Azure OpenAI với private endpoint hoặc self-hosted solution.

3. Văn hóa minh bạch và đào tạo liên tục: Xây dựng mạng lưới AI Champions nội bộ và tổ chức chương trình đào tạo.

Bên cạnh đó, công nghệ hỗ trợ như Data Loss Prevention (DLP) cho AI và SIEM tích hợp AI cũng cần được nâng cấp để phát hiện và ngăn chặn việc sử dụng AI không được phê duyệt.

Chiến lược triển khai cần được thực hiện theo các giai đoạn, bao gồm đánh giá và lập kế hoạch, triển khai hạ tầng, đào tạo và triển khai.

Tóm lại, việc quản lý shadow AI đòi hỏi sự kết hợp giữa chính sách thông minh, công nghệ phù hợp và văn hóa tổ chức mở. Doanh nghiệp nên bắt đầu từ việc xây dựng chính sách rõ ràng, đầu tư vào hạ tầng AI an toàn, và quan trọng nhất là nuôi dưỡng văn hóa minh bạch – nơi nhân viên cảm thấy được hỗ trợ thay vì bị trừng phạt khi sử dụng AI một cách có trách nhiệm.

Trong thời đại hiện nay, việc áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) vào hoạt động sản xuất và kinh doanh đã trở thành xu hướng toàn cầu. Các doanh nghiệp trên toàn thế giới đang tận dụng AI và Big Data để tối ưu hóa quy trình, giảm thiểu chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh. Tại Việt Nam, nhiều công ty công nghệ đã phát triển thành công các giải pháp AI đa ngành, tuy nhiên mức độ ứng dụng thực tế vào các doanh nghiệp truyền thống và doanh nghiệp nhỏ, vừa vẫn còn nhiều hạn chế.

Các khó khăn thường gặp mà các doanh nghiệp gặp phải khi áp dụng AI và Big Data vào hoạt động sản xuất và kinh doanh bao gồm thiếu lộ trình triển khai phù hợp, thiếu dữ liệu về yêu cầu thị trường và năng lực triển khai từ nội bộ. Điều này đòi hỏi sự hỗ trợ từ các chuyên gia và tổ chức nghiên cứu để giúp các doanh nghiệp vượt qua những thách thức này.

Bà Hồ Thị Quyên, Phó Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết Việt Nam đang có cơ hội lớn để kết hợp AI và Big Data trong chiến lược phát triển kinh tế số. Tuy nhiên, để hiện thực hóa tiềm năng này, cần sự phối hợp đồng bộ giữa doanh nghiệp, Nhà nước và các tổ chức nghiên cứu. Sự hợp tác này sẽ giúp tạo ra một môi trường thuận lợi cho việc áp dụng AI và Big Data vào hoạt động sản xuất và kinh doanh.

Ông Trần Phúc Hồng, Giám đốc điều hành TMA Innovation, cho rằng kết hợp chuyển đổi số và AI không chỉ là giải pháp công nghệ mà là chuyển đổi cách thức vận hành doanh nghiệp dựa trên dữ liệu nhằm đạt mục tiêu kinh doanh. Việc ứng dụng AI hiệu quả trong doanh nghiệp phải bắt đầu bằng dữ liệu và chất lượng dữ liệu chuyên ngành cần được chuẩn hóa, xây dựng và làm giàu theo thời gian. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải đầu tư vào việc thu thập, phân tích và xử lý dữ liệu để có thể tận dụng AI một cách hiệu quả.

Các chuyên gia dự báo rằng AI sẽ giúp tăng năng suất sản xuất lên 40% vào năm 2035. AI giúp tối ưu hóa quy trình và giảm chi phí, giảm lãng phí, nâng cao chất lượng sản phẩm để tăng doanh thu. Ngoài ra, AI còn giúp doanh nghiệp dự đoán xu hướng thị trường và điều chỉnh chiến lược kinh doanh để tối đa hóa lợi thế. Điều này cho thấy tiềm năng to lớn của AI trong việc giúp các doanh nghiệp tăng cường năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Để hỗ trợ các doanh nghiệp ứng dụng AI và Big Data hiệu quả, Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư Thành phố Hồ Chí Minh đã ký kết hợp tác với các đối tác để đào tạo cho doanh nghiệp. Các nội dung hợp tác hướng đến việc nâng cao năng lực quản lý, vận hành và triển khai các hoạt động sản xuất, kinh doanh theo hướng xanh, bền vững, số hóa. Sự hỗ trợ này sẽ giúp các doanh nghiệp có thể tận dụng AI và Big Data một cách hiệu quả và phù hợp với nhu cầu của mình.

Ông Phan Phương Tùng, Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ và Tư vấn chuyển đổi số Thành phố Hồ Chí Minh, cho rằng năm 2025 là năm bản lề để triển khai hàng loạt chính sách trọng điểm về công nghệ, dữ liệu và đầu tư công nghệ cao. Các chính sách này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu đổi mới sáng tạo, đặc biệt trong lĩnh vực AI. Điều này cho thấy sự quan tâm của Nhà nước đối với việc phát triển và ứng dụng AI trong nền kinh tế.

Tổng kết lại, việc áp dụng AI và Big Data vào hoạt động sản xuất và kinh doanh đang trở thành xu hướng toàn cầu. Tại Việt Nam, các doanh nghiệp cần sự hỗ trợ từ các chuyên gia, tổ chức nghiên cứu và Nhà nước để có thể tận dụng AI và Big Data một cách hiệu quả. Sự phối hợp đồng bộ giữa các bên sẽ giúp tạo ra một môi trường thuận lợi cho việc phát triển và ứng dụng AI, từ đó giúp các doanh nghiệp tăng cường năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tập trung vào việc xây dựng cơ sở dữ liệu và triển khai các giải pháp trọng tâm nhằm thúc đẩy sự phát triển của khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đặc biệt, cần có những chính sách đãi ngộ đặc biệt để thu hút và giữ chân nhân tài, chuyên gia hàng đầu, các tổng công trình sư và kiến trúc sư trưởng. Mục đích là để triển khai các hệ thống chiến lược và các sáng kiến đột phá.

Tại phiên họp lần thứ 3 của Ban Chỉ đạo về phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và Đề án 06, Thủ tướng đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đẩy mạnh phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong nền kinh tế. Đây là những yếu tố then chốt giúp Việt Nam nâng cao năng suất lao động, cải thiện môi trường kinh doanh và tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia.

Thủ tướng cũng chỉ ra những tồn tại và bất cập trong quá trình triển khai các nhiệm vụ trên. Ví dụ, thể chế, cơ chế và chính sách hiện hành chưa tương xứng với tiềm năng và tốc độ tăng trưởng kinh tế của đất nước. Thủ tục hành chính còn rườm rà, gây khó khăn cho người dân và doanh nghiệp. Ngoài ra, việc cắt giảm và đơn giản hóa thủ tục hành chính còn chậm, chưa đáp ứng được yêu cầu.

Để khắc phục những tồn tại này, Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành và địa phương cần tập trung xây dựng cơ sở dữ liệu cho bộ, ngành, cơ quan và địa phương mình. Cơ sở dữ liệu cần bảo đảm các tiêu chí “đúng – đủ – sạch – sống” để trở thành nền tảng quan trọng cho việc ra quyết định và quản lý. Đồng thời, cần khẩn trương thiết lập công cụ quản lý trực quan và hệ thống chỉ số (KPI) định lượng để đánh giá hiệu quả của các nhiệm vụ được giao.

Về phát triển nhân lực, Thủ tướng nhấn mạnh sự cần thiết của việc có chính sách đãi ngộ đặc biệt với nhân tài, chuyên gia hàng đầu, các tổng công trình sư và kiến trúc sư trưởng. Những chính sách này sẽ giúp triển khai các hệ thống chiến lược và các sáng kiến đột phá, góp phần nâng cao năng lực khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo của đất nước.

Đối với Đề án 06, Thủ tướng yêu cầu tập trung hoàn thành 40/61 tiện ích và giảm, đơn giản hóa đối với 324 thủ tục hành chính. Ngoài ra, cần triển khai liên thông đơn thuốc từ các bệnh viện đến hệ thống điều phối dữ liệu y tế và nhà thuốc để tích hợp đồng bộ trên VNeID. Việc nghiên cứu và xây dựng đám mây dữ liệu (Cloud) công dân tích hợp trên nền tảng VNeID cũng là một nhiệm vụ quan trọng.