Cà na, một loại trái cây từng mọc hoang dọc bờ mương, kênh rạch ở miền Tây, nay đã trở thành đặc sản được ưa chuộng trên khắp cả nước. Loại quả này không chỉ được bày bán tại các khu du lịch ở An Giang, Cần Thơ, mà còn được chế biến thành nhiều món ăn và sản phẩm để phục vụ nhu cầu của thực khách.

Hiện nay, ở miền Tây phổ biến là hai giống cà na, bao gồm cà na bản địa và cà na Thái. Cây cà na xưa được trồng để giữ đất trong mùa lũ, sau mới trở thành cây hái trái kiếm thêm thu nhập. Cây cà na chịu hạn tốt, rất ít sâu bệnh, không cần bón nhiều phân, ít tốn chi phí. Cà na bản địa miền Tây là loại cây thân gỗ cao 10-25m, chi chít nhánh, ra hoa trắng vào khoảng tháng 3-4. Cứ mùa nước nổi về cũng là lúc cà na rộ nhất, tức là từ tháng 7 đến tháng 9 âm lịch. Trái cà na có hình bầu dục, vỏ láng mịn, dài cỡ 3-4cm, khi già chuyển màu xanh đậm, vị chua và chát, khi chín có màu vàng nhạt, vị chua, mùi thơm nhẹ.

Anh Nguyễn Minh Nhân, chuyên bán cà na tươi và các sản phẩm từ loại quả này cho biết, hiện nay, người dân trồng cà na Thái phổ biến hơn bởi trái to, sản lượng tốt, ít chua chát hơn, sớm thu hoạch và cho trái quanh năm. Giá cà na Thái dao động theo mùa vụ, lúc rộ thì 15.000-20.000 đồng/kg, khi hiếm hơn thì 30.000-35.000 đồng/kg. Để thu hoạch cà na, người dân dùng nhiều biện pháp như chèo xuồng hái, sử dụng lồng, chèo thang, lấy cây móc giật quả, cây nào to lâu năm thì chèo lên hái.

Ngoài cà na tươi, anh Nhân còn kinh doanh thêm cà na ngâm, cà na ngào đường, cà na đập sẵn hoặc khía sẵn, khử chua chát rồi đóng gói, gửi cho khách tự ngâm theo sở thích. Món cà na đập phải làm thật khéo, không nên đập cà na quá nát để giữ được màu xanh đặc trưng, khi vắt ráo vẫn giữ được hương vị, ăn giòn. Để khử bớt vị chua, chát của cà na cần nhiều công đoạn, cà na mua về phải rửa sạch, đập dập, ngâm muối 15-20 phút rồi đem bóp, xả 2-3 lần nước.

Cà na còn được các doanh nghiệp chế biến thành nhiều đặc sản như mứt cà na, rượu cà na… nâng giá thành lên hàng chục, hàng trăm nghìn đồng, tùy loại. Tại các tỉnh miền Tây hiện nay có nhiều đặc sản làm từ cà na được công nhận sản phẩm OCOP cấp tỉnh. Từ loại trái dân dã mọc hoang, cà na đã trở thành sản phẩm ngon, hấp dẫn khách du lịch, mang lại kinh tế cho bà con miền Tây.

Cây thốt nốt – biểu tượng văn hóa và bản sắc của vùng đất Vĩnh Long

Ở xã Lưu Nghiệp Anh, tỉnh Vĩnh Long, những hàng thốt nốt vươn cao giữa cánh đồng lúa mênh mông, len lỏi theo các con đường làng uốn lượn, tạo nên một bức tranh thiên nhiên bình dị mà đầy cảm xúc. Loại cây này không chỉ mang đậm nét đặc trưng của tỉnh Vĩnh Long nói riêng, miền Tây nói chung mà còn sở hữu rất nhiều công dụng.

Ông Huỳnh Văn Nghị, Chủ tịch UBND xã Lưu Nghiệp Anh cho biết, hiện tại xã có khoảng 50-60 cây thốt nốt mọc phân tán. Tuy nhiên, đã bao đời nay, nghề nấu đường thốt nốt đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người dân địa phương. Người dân ở đây không chỉ sử dụng đường thốt nốt trong cuộc sống hàng ngày mà còn bán nó như một sản phẩm đặc trưng của vùng miền.

Cây thốt nốt không chỉ cung cấp lá để lợp mái nhà, thân dùng làm cột, kèo mà quả thốt nốt có cơm ngọt thanh, giòn dẻo; riêng phần nước thanh mát, ngọt lịm lấy từ nhụy hoa thốt nốt có thể làm nước uống giải khát. Đặc biệt, khi chế biến thành đường thốt nốt, sản phẩm này trở nên ngon nức tiếng.

Anh Thạch Minh Hiếu, thế hệ thứ 3 trong gia đình theo nghề nấu đường thốt nốt ở xã Lưu Nghiệp Anh, chia sẻ, từ hồi nhỏ anh Hiếu đã quen với mùi khói, mùi mật thốt nốt rồi. Nghề này không giúp giàu có, nhưng là cái gốc của gia đình mình. Hương vị thơm ngon mang đậm những nét đặc trưng của vùng miền, những sản phẩm từ cây thốt nốt được nhiều người biết đến và được ưa chuộng. Vị ngọt tự nhiên của đường thốt nốt còn được dùng làm gia vị cho bữa ăn hằng ngày, dùng làm nước chấm, kho cá, làm đa dạng và phong phú cho ẩm thực.

Tuy nhiên, anh Thạch Sô Thông, người gắn bó hơn 10 năm với nghề nấu đường thốt nốt ở xã Lưu Nghiệp Anh, bày tỏ sự trăn trở, nghề này cực lắm, đến mùa là ngày nào cũng phải trèo cây từ sáng sớm, rồi về nhóm lửa nấu mật đến tối. Giá cả thì bấp bênh, đầu ra cũng không ổn định.

Cây thốt nốt không chỉ tạo nên vị ngọt đặc trưng của loài cây ở miền Tây, mà còn góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa của người Khmer Nam bộ. Giữa nhịp sống hiện đại, những hàng thốt nốt vẫn lặng lẽ vươn mình trên những cánh đồng, trở thành biểu tượng văn hóa, bản sắc vùng đất Vĩnh Long.

Cây thốt nốt không chỉ là câu chuyện của một loại cây, một nghề truyền thống, mà là giá trị di sản cần được bảo tồn, phát huy và kết nối với du lịch cộng đồng – hướng đến một tương lai phát triển bền vững cho vùng đất Vĩnh Long. Thông qua những nỗ lực bảo tồn và phát triển, hy vọng rằng cây thốt nốt sẽ tiếp tục là một biểu tượng văn hóa và bản sắc của vùng đất Vĩnh Long, gắn liền với cuộc sống của người dân địa phương và trở thành một điểm đến hấp dẫn cho du khách.