Công nghệ vũ trụ đã trở thành một phần quan trọng không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của chúng ta. Không còn là một lĩnh vực xa xôi và chỉ dành cho nghiên cứu, công nghệ vũ trụ đã được ứng dụng rộng rãi trong nhiều ngành, nhiều lĩnh vực tại Việt Nam. Từ viễn thông, định vị dẫn đường đến viễn thám phục vụ quản lý tài nguyên, giám sát rừng, đo đạc bản đồ và trồng trọt, công nghệ vũ trụ đã trở thành một công cụ quan trọng giúp chúng ta quản lý và phát triển đất nước.

Ông Trần Tuấn Ngọc, Cục trưởng Cục Viễn thám Quốc gia, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, khẳng định rằng công nghệ vũ trụ đã hiện diện trong hầu hết các lĩnh vực tại Việt Nam. “Công nghệ vũ trụ như không khí, chúng ta sử dụng hằng ngày nhưng không nhận ra”, ông Ngọc nói. Không chỉ các bộ, ngành, nhiều địa phương như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng cũng đã ứng dụng công nghệ này vào thực tiễn. Khối tư nhân cũng bắt đầu tham gia mạnh mẽ, tạo nên làn sóng chuyển động tích cực từ nhà nước sang thị trường.

Tuy nhiên, vẫn còn những trở ngại cần phải vượt qua. Hạ tầng công nghệ còn yếu, đầu tư chưa bài bản, thiếu sự phối hợp giữa các bộ ngành và chưa có chiến lược phát triển dài hơi. Ngoài ra, việc vận hành hệ thống dữ liệu vệ tinh đòi hỏi kiến thức đa ngành nhưng nguồn nhân lực chất lượng cao lại đang thiếu nghiêm trọng.

Cục Viễn thám Quốc gia kiến nghị Chính phủ cần có chính sách thu hút, giữ chân nhân tài, đầu tư hạ tầng công nghệ một cách căn cơ để ngành vũ trụ Việt Nam không bỏ lỡ cơ hội. PGS.TS Phạm Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, cho rằng muốn phá vỡ rào cản và thúc đẩy sự phát triển, Việt Nam cần một chiến lược phát triển vũ trụ dài hạn, không chỉ dừng ở mốc 10 năm mà phải nhìn tới 2040-2050.

Vũ trụ không chỉ là lĩnh vực khoa học – công nghệ chiến lược mà đang trở thành một ngành kinh tế đầy tiềm năng. Kinh tế vũ trụ toàn cầu được dự báo sẽ đạt quy mô 1.400 tỉ USD vào năm 2030, với sự đầu tư mạnh mẽ từ các tập đoàn công nghệ lớn nhất thế giới. Việt Nam cần xác lập vị trí trong bức tranh này, không chỉ bằng ứng dụng vệ tinh, viễn thông mà còn thông qua các dịch vụ, sản phẩm công nghiệp phụ trợ và giáo dục khoa học.

Để đột phá, cần đưa công nghệ địa không gian vào chương trình chuyển đổi số quốc gia như một ‘lớp nền’ của hệ thống số. Đồng thời, cần có cơ chế miễn trừ trách nhiệm khi sai lệch thông tin do công nghệ cũ để khuyến khích áp dụng dữ liệu mới. Bên cạnh đó, các chương trình phổ cập kiến thức vũ trụ cho học sinh, sinh viên và cán bộ công quyền cũng cần được triển khai rộng khắp.

Với sự phát triển không ngừng của công nghệ vũ trụ trên toàn cầu, Việt Nam có cơ hội để vươn lên và khẳng định vị trí của mình trong lĩnh vực đầy tiềm năng này. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đó, Việt Nam cần chú trọng vào nghiên cứu cơ bản, mở rộng hợp tác quốc tế và tạo môi trường tự do cho các nhà khoa học phát triển.

Các chuyên gia quốc tế đã chia sẻ kinh nghiệm và quan điểm của mình về việc phát triển công nghệ vũ trụ tại tọa đàm ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’ do Báo Tiền Phong tổ chức. TS Nguyễn Lương Quang, chuyên gia đến từ Viện Năng lượng nguyên tử và năng lượng thay thế (CEA Paris-Saclay, Pháp), đã trình bày về kinh nghiệm chuyển đổi từ nghiên cứu hạt nhân sang thiên văn học tại Saclay. Ông cho biết rằng việc phát triển bộ cảm biến theo dõi lò phản ứng hạt nhân đã giúp các nhà khoa học linh hoạt chuyển hướng sử dụng công nghệ đó để quan sát bầu trời.

TS Quang cũng nhấn mạnh vai trò của việc chia sẻ mã nguồn mở trong nghiên cứu. Ở các nước phát triển như Pháp hay Canada, nhóm nghiên cứu nhận tài trợ từ ngân sách bắt buộc phải cung cấp mã nguồn mở để các công ty có thể tham gia cùng phát triển. Điều này không chỉ thúc đẩy sự phát triển của công nghệ mà còn tạo ra môi trường hợp tác giữa các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, TS Nguyễn Trọng Hiền, chuyên gia từ Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA), lại cho rằng rào cản lớn nhất của Việt Nam hiện nay là vấn đề quản lý và cơ chế. Ông nhấn mạnh rằng nếu không trao sự tự do cho các nhà nghiên cứu, thì rất khó phát triển khoa học thực chất. Ông cũng cho rằng sở trường lớn nhất của Việt Nam chính là con người, và để thu hút nhân tài, Việt Nam cần một môi trường thông thoáng.

Nhiều trí thức Việt Nam ở nước ngoài muốn về nước nhưng chưa về vì họ không thấy môi trường phù hợp với công việc nghiên cứu. Cơ chế hiện tại chưa thuận lợi để họ cống hiến. Ông Hiền cho rằng mọi công nghệ đột phá đều bắt đầu từ những bước rất nhỏ và xuất phát từ cái có thể làm được, từ sở trường đang có.

TS Quang cũng nhấn mạnh vai trò của việc đầu tư cho vườn ươm startup, các trường chuyên đề và đào tạo thế hệ kế tiếp. Hiện mô hình hợp tác công – tư trong khoa học vẫn còn thiếu vắng tại Việt Nam. Việt Nam cần đầu tư đúng trọng tâm và tạo môi trường tự do cho nhà khoa học để vươn lên trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ.

Nhìn chung, để phát triển công nghệ vũ trụ, Việt Nam cần có một chiến lược toàn diện, bao gồm đầu tư vào nghiên cứu cơ bản, mở rộng hợp tác quốc tế, tạo môi trường tự do cho nhà khoa học và thu hút nhân tài. Với sự nỗ lực và quyết tâm, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên và khẳng định vị trí của mình trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ.

Ngày 24 tháng 7, Báo Tiền Phong đã tổ chức một buổi tọa đàm chuyên sâu với chủ đề ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’. Sự kiện này quy tụ nhiều chuyên gia và khách mời từ lĩnh vực công nghệ vũ trụ, nhằm mục đích đánh giá vai trò quan trọng của ngành công nghệ này trong sự phát triển kinh tế – xã hội hiện đại.

Phát biểu tại buổi tọa đàm, Nhà báo Phùng Công Sưởng, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong, đã nhấn mạnh rằng trong thế kỷ XXI, công nghệ vũ trụ không chỉ còn giới hạn trong các chương trình khám phá không gian của một số ít quốc gia, mà đã vươn lên trở thành một trụ cột chiến lược trong nhiều nền kinh tế hiện đại. Các ứng dụng của công nghệ vũ trụ đã trở nên thiết thực và gần gũi trong đời sống hàng ngày, bao gồm dự báo thời tiết, phòng chống thiên tai, viễn thông, nông nghiệp thông minh, giám sát môi trường, quy hoạch đô thị, logistics, cũng như trong lĩnh vực an ninh – quốc phòng.

Ông Sưởng cũng dẫn chứng từ báo cáo mới nhất của Space Foundation, theo đó kinh tế vũ trụ toàn cầu năm 2024 đã đạt gần 613 tỷ USD và dự kiến sẽ vượt mốc 1.000 tỷ USD vào năm 2030. Điều này không chỉ cho thấy tốc độ tăng trưởng ấn tượng mà còn khẳng định tiềm năng to lớn của ngành công nghệ vũ trụ trong việc đóng góp vào sự phát triển kinh tế toàn cầu.

Về tình hình phát triển công nghệ vũ trụ tại Việt Nam, ông Sưởng nhận định rằng mặc dù vẫn còn ở giai đoạn đầu, nhưng Việt Nam đã có những bước đi quan trọng. Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, cùng nỗ lực không ngừng của các cơ quan, doanh nghiệp và đội ngũ khoa học công nghệ, Việt Nam hoàn toàn có thể từng bước làm chủ công nghệ vũ trụ. Điều này không chỉ giúp đất nước đóng góp thiết thực vào sự nghiệp phát triển kinh tế – xã hội, mà còn góp phần bảo đảm quốc phòng – an ninh và nâng cao vị thế trên trường quốc tế.

Trong khuôn khổ buổi tọa đàm, các chuyên gia và khách mời đã thảo luận sâu về những cơ hội và thách thức đang tồn tại trong phát triển công nghệ vũ trụ tại Việt Nam. Bên cạnh đó, họ cũng đưa ra nhiều đề xuất về các cơ chế chính sách và mô hình hợp tác hiệu quả, với mục đích thúc đẩy hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, trong đó lĩnh vực công nghệ vũ trụ đóng vai trò quan trọng.

Nhìn chung, buổi tọa đàm đã khẳng định vai trò chiến lược của công nghệ vũ trụ trong thời đại hiện nay. Thông qua sự kiện này, Báo Tiền Phong mong muốn góp phần nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công nghệ vũ trụ, đồng thời kêu gọi sự tham gia tích cực của các cấp, các ngành, và toàn xã hội trong việc phát triển ngành công nghệ mũi nhọn này.