Trong thời gian gần đây, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV đã đạt được những kết quả đáng kể trong việc ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn, một di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận. Việc này không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của mộc bản triều Nguyễn mà còn giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu di sản quý giá của dân tộc.

Mộc bản triều Nguyễn là một trong những bộ tài liệu lịch sử quan trọng nhất của Việt Nam, với 33.976 tấm mộc bản được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV. Tuy nhiên, sau thời gian dài, nhiều mộc bản đã bị xuống cấp và hư hại do tác động của môi trường và điều kiện khách quan. Để giải quyết vấn đề này, Trung tâm đã chủ động phối hợp với các chuyên gia và kỹ sư công nghệ để triển khai ứng dụng AI vào công tác số hóa và lưu trữ mộc bản.

Theo nhà nghiên cứu Minh Đạo, việc đưa AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn không chỉ là xu thế tất yếu mà còn phản ánh tư duy đổi mới trong việc lưu giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tài liệu cổ bằng công nghệ quét 3D, phục dựng các công trình kiến trúc bị hư hại, tái tạo những giá trị văn hóa đang có nguy cơ mai một. Công nghệ này không chỉ giúp bảo tồn di sản mà còn giúp lan tỏa giá trị của di sản đến công chúng.

Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và bảo tồn, AI còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch. Điều này giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản. Việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng giúp tăng cường sự tham gia của công chúng vào việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng đối mặt với không ít thách thức, trong đó vấn đề dữ liệu là một trở ngại lớn. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo. Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức. Để giải quyết vấn đề này, các chuyên gia và nhà nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ với đội ngũ kỹ sư công nghệ để xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa.

Để phát huy tối đa tiềm năng của AI trong bảo tồn di sản văn hóa, nhà nghiên cứu Minh Đạo nhấn mạnh rằng cần có chiến lược đầu tư bài bản vào việc xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, với yêu cầu cao về tính chính xác, đầy đủ và hệ thống. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và đội ngũ kỹ sư công nghệ là yếu tố then chốt để phát triển các mô hình AI có khả năng tiếp cận đúng bản chất, truyền tải trung thực tinh thần và giá trị của di sản.

TS Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, cũng nhận định rằng ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, để ứng dụng công nghệ vào trưng bày một cách hiệu quả, điều quan trọng nhất vẫn là công tác nghiên cứu. Những di vật, cổ vật – vốn là thành phần của di sản văn hóa vật thể – cần được tìm hiểu kỹ lưỡng để kể lại câu chuyện của chúng một cách chính xác và sâu sắc. Công tác nghiên cứu là cơ sở để ứng dụng công nghệ vào bảo tồn di sản văn hóa.

Phường Tây Hoa Lư là một đơn vị hành chính mới tại tỉnh Ninh Bình, được hình thành từ sự hợp nhất của nhiều địa phương giàu bản sắc văn hóa. Với vị trí đặc biệt, phường Tây Hoa Lư mang theo khí thiêng của Cố đô Hoa Lư và nhịp sống mới của thời đại. Trên diện tích tự nhiên 84,96 km², dân số của phường Tây Hoa Lư gần 47.000 người, trở thành một trong những phường có diện tích lớn nhất tỉnh Ninh Bình. Tại đây, hội tụ nhiều yếu tố về địa lý, nhân văn, văn hóa và lịch sử, tạo nên một bức tranh đa sắc màu về cuộc sống và con người.

Sự hình thành của phường Tây Hoa Lư là kết quả từ chủ trương lớn của Chính phủ trong việc tinh gọn bộ máy quản lý, sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp xã nhằm tối ưu hóa nguồn lực, nâng cao hiệu quả quản lý và thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Trong bối cảnh tỉnh Ninh Bình đang tích cực triển khai các kế hoạch phát triển bền vững, việc hình thành phường Tây Hoa Lư cho thấy bước đi chiến lược để khai thác tiềm năng, thế mạnh vùng lõi di sản, tạo điểm tựa cho phát triển đô thị di sản thiên niên kỷ và công nghiệp văn hóa.

Với lợi thế diện tích rộng lớn, phường Tây Hoa Lư sở hữu dư địa phát triển vượt trội, thuận lợi trong quy hoạch không gian đô thị, bố trí hạ tầng, cũng như bảo tồn và khai thác giá trị di sản văn hóa – thiên nhiên phục vụ cho phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Đặc biệt, di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư nằm trong địa phận phường Tây Hoa Lư, tạo điều kiện cho phường này phát triển du lịch và bảo tồn di sản văn hóa. Qua đó, không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mà còn góp phần quảng bá giá trị văn hóa và lịch sử của dân tộc đến với bạn bè quốc tế.

Bản sắc văn hóa là nền tảng phát triển của phường Tây Hoa Lư. Với đặc điểm hợp nhất từ nhiều địa phương có truyền thống lịch sử, văn hóa phong phú, phường Tây Hoa Lư sở hữu một nền tảng văn hóa đa tầng, là sự giao thoa giữa các giá trị văn hóa dân tộc, tôn giáo và di sản. Đặc biệt, chùa Bái Đính, một trong những trung tâm Phật giáo lớn nhất Việt Nam, là điểm nhấn văn hóa, tâm linh và cũng là biểu tượng cho sự phát triển của du lịch tại đây.

Trong định hướng phát triển giai đoạn mới, phường Tây Hoa Lư xác lập rõ nguyên tắc: Bảo tồn di sản không chỉ là trách nhiệm, mà là nền tảng chiến lược để kiến tạo tương lai. Mỗi quyết sách kinh tế – xã hội đều đặt di sản vào trung tâm, xem đó là sức mạnh nội lực, là nguồn lực bền vững để xây dựng một đô thị hiện đại, có chiều sâu văn hóa và bản sắc riêng biệt. Với nền tảng vững chắc và tầm nhìn chiến lược, phường Tây Hoa Lư hướng tới mục tiêu trở thành một điểm sáng trong bức tranh phát triển của tỉnh Ninh Bình, cũng như là một hình mẫu cho sự phát triển bền vững giữa bảo tồn di sản và phát triển kinh tế.

Trong những năm gần đây, ngành văn hóa tỉnh Đồng Nai đã tích cực triển khai các giải pháp ứng dụng công nghệ số nhằm lưu trữ, giới thiệu và lan tỏa giá trị văn hóa, lịch sử của địa phương. Sự phát triển của công nghệ số đã mang lại một làn gió mới cho ngành văn hóa, cho phép người dân trải nghiệm và tìm hiểu về văn hóa, lịch sử của Đồng Nai một cách sinh động và gần gũi hơn.

Các đơn vị thuộc ngành văn hóa trên địa bàn tỉnh đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong hoạt động văn hóa, tạo ra những trải nghiệm mới mẻ cho người dân. Trung tâm Văn hóa – điện ảnh Đồng Nai là một trong những đơn vị đi đầu trong việc ứng dụng công nghệ số. Đơn vị này đã tổ chức triển lãm thực tế ảo với chủ đề về văn hóa, con người Đồng Nai, đờn ca tài tử… Các triển lãm này được thiết kế dưới dạng 3D kết hợp với âm thanh, lời thuyết minh giúp tái hiện không gian văn hóa Đồng Nai một cách sinh động, gần gũi. Người xem có thể truy cập vào không gian ảo này mọi lúc, mọi nơi thông qua website và các nền tảng mạng xã hội.

Bên cạnh đó, Trung tâm Văn hóa – điện ảnh Đồng Nai còn tích cực livestream, phát sóng trực tuyến trên fanpage của trung tâm các chương trình văn nghệ, tuyên truyền lưu động. Chỉ tính từ đầu tháng 7 năm 2025 đến nay, đã có hơn 10 buổi diễn văn nghệ tại các phường, xã trên địa bàn tỉnh. Những chương trình này không chỉ giúp người dân trải nghiệm văn hóa mà còn giúp lan tỏa giá trị văn hóa đến với cộng đồng.

Nhà hát Nghệ thuật Đồng Nai cũng duy trì hình thức live stream trên fanpage để giới thiệu các chương trình nghệ thuật, vở cải lương và trích đoạn cải lương. Công chúng trong và ngoài tỉnh có thể thưởng thức và xem bất cứ lúc nào các chương trình nghệ thuật mang đậm bản sắc văn hóa Đồng Nai do nhà hát thực hiện. Điều này không chỉ giúp người dân tiếp cận văn hóa mà còn giúp quảng bá văn hóa Đồng Nai đến với công chúng rộng lớn hơn.

Tại Thư viện Đồng Nai, quá trình số hóa tài liệu đang diễn ra mạnh mẽ. Hàng ngàn đầu sách về lịch sử, văn hóa Đồng Nai đã được số hóa, tích hợp mã QR để phục vụ bạn đọc tra cứu từ xa. Thư viện cũng xây dựng mô hình trải nghiệm lịch sử thông qua hệ thống màn hình tương tác và mô phỏng thực tế ảo. Điều này giúp người dân có thể tìm hiểu về lịch sử và văn hóa Đồng Nai một cách dễ dàng và thú vị hơn.

Các di tích trên địa bàn tỉnh cũng gắn mã QR để người dân có thể tra cứu thông tin trực tiếp tại điểm tham quan. Mỗi mã QR như một kho tư liệu thu nhỏ, giúp du khách tìm hiểu giá trị di tích một cách chủ động, không cần phụ thuộc vào hướng dẫn viên. Điều này không chỉ giúp người dân trải nghiệm văn hóa mà còn giúp bảo vệ và phát huy giá trị di tích.

Bảo tàng Đồng Nai xây dựng các tour tham quan thực tế ảo tại hệ thống di tích, giúp người dân ở xa có thể tham quan trực tuyến. Đây là cách làm sáng tạo, hiệu quả trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số. Công nghệ số đã giúp bảo tàng trở thành một không gian trải nghiệm văn hóa đa chiều và phong phú hơn.

Tỉnh ủy viên, Giám đốc Sở Văn hóa, thể thao và du lịch Lê Thị Ngọc Loan cho biết, ngành sẽ tiếp tục đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi số trên lĩnh vực văn hóa, thể thao và du lịch; hoàn thiện cơ sở dữ liệu ngành, bảo đảm kết nối, tích hợp đồng bộ với hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia. Điều này giúp ngành văn hóa có thể phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Phó giám đốc Bảo tàng Đồng Nai Phạm Văn Minh cho biết, bảo tàng sẽ tiếp tục số hóa các hiện vật bảo tàng, trong đó tập trung vào các hiện vật tiêu biểu. Sau khi số hóa, bảo tàng sẽ xây dựng không gian trưng bày ảo tại các phòng trưng bày chuyên đề. Điều này giúp bảo tàng trở thành một trung tâm trải nghiệm văn hóa đa chiều và phong phú hơn.

Công nghệ số đã và đang giúp những không gian lưu trữ văn hóa, lịch sử truyền thống của Đồng Nai được mở rộng, đưa di sản đến gần hơn với cộng đồng. Đây không chỉ là xu thế mà còn là giải pháp lâu dài để giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử cho thế hệ mai sau.

Ngày 25/7, tại Nhà văn hóa xóm Dìa Trên, xã Quảng Uyên, Ban Quản lý Công viên địa chất Non nước Cao Bằng đã phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức một hội nghị tập huấn chuyên sâu về bảo tồn di sản gắn với phát triển du lịch bền vững cho cộng đồng. Sự kiện này đã thu hút sự tham gia của 64 hộ dân sinh sống tại làng giấy bản Dìa Trên.

Các nội dung tập huấn tập trung vào vai trò quan trọng của cộng đồng trong bảo tồn di sản, kỹ năng phát triển du lịch cộng đồng gắn với làng nghề truyền thống, cũng như cách thức khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa để phục vụ cho sự phát triển kinh tế – du lịch địa phương. Ngoài ra, chương trình cũng hướng dẫn việc sắp xếp không gian làng nghề tại các hộ gia đình và công tác phát huy giá trị làng nghề gắn với phát triển du lịch.

Hoạt động này nằm trong chuỗi các hoạt động triển khai nhiệm vụ phát triển không gian di sản thuộc Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng năm 2025. Mục tiêu của chương trình là nâng cao nhận thức và năng lực cho người dân địa phương trong việc bảo vệ và khai thác hiệu quả các di sản văn hóa, lịch sử và tự nhiên của địa phương, từ đó hướng tới xây dựng mô hình du lịch cộng đồng gắn với làng nghề truyền thống tại địa phương.

Thông qua hội nghị tập huấn, người dân địa phương đã được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để tích cực tham gia vào việc bảo tồn di sản và phát triển du lịch bền vững. Điều này không chỉ giúp bảo vệ và phát huy giá trị của các di sản văn hóa, lịch sử và tự nhiên, mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.

Trước đó, UNESCO đã công nhận Công viên địa chất Non nước Cao Bằng là Công viên địa chất toàn cầu vào tháng 4/2018. Từ đó, Công viên địa chất Non nước Cao Bằng đã trở thành một trong những điểm đến du lịch hấp dẫn, không chỉ về giá trị địa chất, mà còn về giá trị văn hóa, lịch sử và tự nhiên phong phú.

Ứng Dụng Công Nghệ Trong Bảo Tồn và Phát Huy Di Sản Văn Hóa: Một Định Hướng Tương Lai Cho Hà Nội

Trong thời đại công nghệ phát triển nhanh chóng, việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa gắn với công nghệ đã trở thành một kỳ vọng lớn đối với Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVIII. Ứng dụng công nghệ không chỉ là chìa khóa để giữ gìn di sản cho thế hệ tương lai mà còn giúp đưa giá trị di sản đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là giới trẻ.

Với người dân Hà Nội, di sản văn hóa không chỉ là những công trình kiến trúc cổ kính hay hiện vật lịch sử, mà còn là linh hồn và bản sắc không thể tách rời của thành phố ngàn năm văn hiến. Vì vậy, việc ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và quảng bá di sản là một giải pháp quan trọng. Bằng cách tận dụng công nghệ, Hà Nội có thể bảo tồn và phát huy di sản văn hóa một cách hiệu quả, đồng thời mở ra những cơ hội mới để kết nối với công chúng.

Công nghệ giúp bảo tồn và phục dựng các giá trị di sản một cách hiệu quả nhất. Một bảo tàng số về lịch sử Thăng Long – Hà Nội, nơi mọi tư liệu và hiện vật lịch sử được số hóa và trình bày sinh động, sẽ thu hút được nhiều người, đặc biệt là các em học sinh và sinh viên. Việc số hóa di sản không chỉ giúp bảo vệ di sản khỏi sự xuống cấp mà còn tạo ra một không gian trải nghiệm mới mẻ và hấp dẫn cho công chúng.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ thực tế ảo (VR) trong trải nghiệm di tích là một giải pháp đột phá. Du khách và người dân có thể ‘du hành thời gian’ về quá khứ và chứng kiến không gian di tích được phục dựng sống động như thật, nghe những câu chuyện lịch sử chân thực. Công nghệ VR mở ra khả năng tái hiện di sản một cách chính xác và sống động, mang lại trải nghiệm độc đáo cho người trải nghiệm.

Việc phát triển các ứng dụng di động dẫn đường và thuyết minh di sản đa ngôn ngữ cũng là một sáng kiến thiết thực. Với một chiếc điện thoại thông minh, bất cứ ai cũng có thể dễ dàng khám phá các di tích và hiểu rõ câu chuyện đằng sau mỗi hiện vật và địa danh. Điều này không chỉ giúp du khách mà còn giúp người dân địa phương tìm hiểu sâu sắc hơn về di sản văn hóa của mình.

Người dân Thủ đô tin rằng, khi công nghệ được ứng dụng thông minh và có chiến lược, di sản văn hóa của Hà Nội sẽ không chỉ được bảo vệ tốt hơn mà còn được ‘làm sống lại’ trong tâm hồn của thế hệ hôm nay và mai sau. Đây là cách biến những giá trị nghìn năm tuổi thành động lực phát triển mới và khẳng định vị thế của Hà Nội là một Thủ đô hiện đại nhưng vẫn đậm đà bản sắc văn hóa.

Nhìn chung, ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa là một hướng đi quan trọng và đầy hứa hẹn cho Hà Nội. Qua việc tận dụng công nghệ, thành phố không chỉ giữ gìn được di sản cho thế hệ tương lai mà còn đưa giá trị di sản đến gần hơn với công chúng, góp phần xây dựng một Hà Nội hiện đại, văn minh và đậm đà bản sắc văn hóa.

Trong thời đại kỹ thuật số hiện nay, việc chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đã trở thành một xu hướng tất yếu trên toàn thế giới. Mục tiêu chính của xu hướng này là hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản, tăng cường khả năng tiếp cận và hội nhập với sự phát triển chung của bảo tàng trên thế giới. Tại Việt Nam, các bảo tàng cũng cần thiết phải thực hiện chuyển đổi số để bắt kịp với xu thế này.

TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm về việc cần thiết phải thành lập một phòng chuyển đổi số trong các bảo tàng tại Việt Nam. Điều này không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn đóng góp vào công tác bảo tồn di sản một cách bền vững. Qua đó, các bảo tàng có thể thu hút công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế.

Theo kinh nghiệm của Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng. Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm: số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu.

Một điểm đáng chú ý là tất cả các bảo tàng tại Ba Lan đều được trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp có diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Đây chính là nơi thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.

Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa, đây là quá trình lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, tư liệu của bảo tàng. Quá trình này là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế.

Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn, mà là một yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam, nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay, hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.

Các chuyên gia cho rằng, nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này khiến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.

Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết, nhằm tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững.