Các thành phố trên thế giới đang nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm không khí bằng cách thiết lập các vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Mục tiêu của những khu vực này là hạn chế phương tiện giao thông chạy xăng dầu, từ đó giảm lượng khí thải và cải thiện chất lượng môi trường.
Nhiều thành phố lớn trên thế giới đã và đang triển khai các vùng không phát thải để bảo vệ môi trường và sức khỏe của người dân. Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) cho rằng việc triển khai ZEZ không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí mà còn mang lại lợi ích kinh tế và xã hội. Nếu được thiết kế hợp lý, ZEZ có thể giúp giảm số lượng phương tiện giao thông, giảm tắc nghẽn và thúc đẩy sự phát triển của thị trường xe điện.
Các chuyên gia đánh giá cao tiềm năng của ZEZ nhưng cũng chỉ ra một số thách thức và e ngại về tác động kinh tế – xã hội. Ví dụ, chi phí mua xe điện hoặc khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ vận chuyển có thể ảnh hưởng đến người dân thu nhập thấp hoặc các nhóm dễ bị tổn thương.
Một số thành phố tiên phong trong việc triển khai ZEZ bao gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy) và một số thành phố tại Trung Quốc. Những thành phố này đã đưa ra nhiều cách làm hiệu quả, có thể được xem là bài học kinh nghiệm cho những đô thị khác.
Để triển khai ZEZ, một số thành phố đã bắt đầu bằng việc nâng cấp từ vùng phát thải thấp lên không phát thải. Các thành phố như Amsterdam và Paris đã đặt mục tiêu trở thành ZEZ vào năm 2030. Theo Hội đồng Quốc tế về Giao thông Vận tải Sạch (ICCT), vùng không phát thải có thể là bước tiếp theo từ các vùng phát thải thấp hiện có.
Một số thành phố đã bắt đầu bằng việc áp dụng ZEZ cho xe tải và xe giao hàng. Chẳng hạn, Amsterdam sẽ áp dụng ZEZ cho xe tải và xe van trong khu vực nội đô vào năm 2025. Tương tự, Đông Quan và Hàng Châu (Trung Quốc) đang cấm xe tải chạy diesel đi vào ZEZ.
Để đảm bảo việc triển khai ZEZ không gây gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa hay ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế – xã hội đô thị, các thành phố cần đảm bảo rằng việc thiết kế ZEZ được thực hiện một cách hợp lý. Việc triển khai ZEZ ở quy mô nhỏ cũng là một cách tiếp cận hợp lý, như cách của Thâm Quyến.
Thâm Quyến đã thiết lập 10 khu ZEZ vào năm 2018, với tổng diện tích 22 km2. Các khu vực này được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao, ùn tắc giao thông và thiếu hụt chỗ đỗ xe.
Để hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, các thành phố như Rotterdam đã mở rộng phạm vi các khoản trợ cấp mua xe tải điện và tư vấn chi phí. Rotterdam cũng áp dụng giai đoạn chuyển tiếp kéo dài để giúp các doanh nghiệp chuẩn bị và có thêm thời gian chờ giá xe điện giảm.
WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí, giảm rủi ro sức khỏe cho con người và cắt giảm lượng phát thải gây hại cho khí hậu và môi trường. Triển khai ZEZ có thể là thách thức nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi.
Tổng kết lại, việc triển khai ZEZ là một bước tiến quan trọng trong việc giảm thiểu ô nhiễm không khí và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, việc này cũng đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và hợp tác giữa các bên liên quan để đảm bảo rằng ZEZ được triển khai một cách hiệu quả và công bằng.
